O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2025-yilning yanvar–sentyabr oylaridagi ichki valyuta bozori holati bo‘yicha sharhini e’lon qildi. Ma’lumotlarga ko‘ra, joriy yilda xorijiy valyutaga bo‘lgan talab ham, taklif ham o‘sishda davom etgan. Bu esa ichki bozorda faollik va milliy valyutaga bo‘lgan ishonchning ortayotganidan dalolat beradi.
Talab va taklifda o‘sish
Hisobot davrida xorijiy valyutaga bo‘lgan umumiy talab 42,7 milliard dollarni tashkil etib, o‘tgan yilga nisbatan 23,5 foizga oshdi.Xorijiy valyuta taklifi esa 34,4 milliard dollar bo‘lib, bu ham 24 foizlik o‘sishni ko‘rsatmoqda.
Markaziy bank ta’kidlashicha, valyuta taklifi hajmining o‘sishida eksport tushumlari, xalqaro kreditlar va aholining banklarga sotuvi asosiy manba bo‘lgan. Shuningdek, Markaziy bank tomonidan amalga oshirilgan monetar oltin doirasidagi sterilizatsiya operatsiyalari ham bozor taklifiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.
Yuridik shaxslar faolroq: eksport tushumlari 13 milliard dollarga yetdi
Tahlillarga ko‘ra, yuridik shaxslar tomonidan xorijiy valyuta sotish hajmi ularning valyutaga bo‘lgan talabiga nisbatan tezroq sur’atda o‘sdi.
Korxonalar tomonidan valyuta talabi 24 foizga oshgan bo‘lsa, taklif hajmi 37 foizga ortdi.
Eksportdan tushgan mablag‘lar 13 milliard dollarni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 18 foizga ko‘p. Shundan 7,1 milliard dollari (55 foizi) ichki bozorda sotilgan.
Bundan tashqari, banklar tomonidan xorijiy kreditlar hisobidan 6,3 milliard dollarlik valyuta sotilgan — bu o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga ko‘pdir.
Importni moliyalashtirishda ichki bozordan sotib olingan valyutaning ulushi 64,7 foizni tashkil etdi (o‘tgan yili 65,5 foiz). Xorijiy valyutadagi o‘z mablag‘lar hisobidan moliyalashtirish ulushi esa 24 foizga yetdi.
Sotib olingan xorijiy valyutaning 51 foizi ishlab chiqarish uchun asbob-uskunalar, tovarlar va xomashyo importiga, 27 foizi xorijiy kreditlarni so‘ndirishga, 18 foizi xalq iste’moli tovarlari va dori-darmon importiga, qolgan qismi esa boshqa yo‘nalishlarga sarflangan.
Aholi faol ishtirok etmoqda: 15,2 milliard dollar banklarga sotilgan
Jismoniy shaxslar tomonidan tijorat banklariga 15,2 milliard dollar sotilgan — bu o‘tgan yilga nisbatan 1,3 barobar ko‘p. Shu bilan birga, aholining valyuta xaridi 8,5 milliard dollarga yetib, 23 foizga oshgan.
Natijada aholining valyuta taklifi hajmi unga bo‘lgan talabdan 6,7 milliard dollarga ortiq bo‘lgan.
Bunda asosiy manba sifatida xalqaro pul o‘tkazmalari tilga olinmoqda — 9 oyda mamlakatga 13,9 milliard dollar miqdorida valyuta kirib kelgan. Bu o‘tgan yilga nisbatan 2,7 milliard dollarga (24 foiz) ko‘p.
Xorijga yuborilgan pul o‘tkazmalari esa 1,9 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lib, o‘tgan yilga nisbatan 127 million dollarga kamaygan.
So‘m mustahkamlanmoqda: kurs 6,4 foizga oshdi
Joriy yil boshidan buyon milliy valyuta kursi 6,4 foizga mustahkamlandi. Bu jarayon ichki bozor talab-takliflari, makroiqtisodiy muvozanat va tashqi savdo sharoitlari ta’sirida shakllangan.
Asosiy savdo hamkorlar valyutalari dinamikasida:
- Rossiya rubli dollarga nisbatan 27 foizga,
- Xitoy yuani 2,5 foizga,
- Koreya voni 5 foizga mustahkamlangan,
- Qozog‘iston tengesi esa 4,6 foizga qadrsizlangan.
Shuningdek, oltin narxining keskin o‘sishi (bir troya unsiyasi 2610 dollardan 3807 dollargacha) mamlakatga valyuta tushumlari hajmini ham oshirgan.
Markaziy bank ma’lumotiga ko‘ra, so‘mning kunlik tebranuvchanlik darajasi ham ikki barobarga oshib, rivojlanayotgan davlatlarning o‘rtacha ko‘rsatkichlariga yaqinlashgan.
Ijobiy tendensiyalar: milliy valyutaga ishonch oshmoqda
So‘mning mustahkamlanishi natijasida iqtisodiyotda milliy valyutadagi hisob-kitoblar va jamg‘arish faollashmoqda.
- Milliy valyutadagi depozitlar hajmi yil boshidan 23 foizga oshib, 205 trillion so‘mga yetdi.
- Inflyatsion kutilmalar 14–15 foizdan 12 foizgacha pasaydi.
- Dollarlashuv darajasi kamaydi: kreditlarda 41 foizdan 37 foizgacha, depozitlarda esa 26 foizdan 23 foizgacha tushdi.
- Banklarga jami valyuta sotuvi 33 foizga oshib, 32 milliard dollarga yetdi.
Markaziy bank qayd etishicha, ushbu tendensiyalar milliy valyutaga bo‘lgan ishonchni yanada mustahkamlaydi, so‘mdagi aktivlar jozibadorligini oshiradi hamda umumiy makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.